Pasterka – czyli Msza św. o północy w noc Bożego Narodzenia i uczestniczenie w niej, najlepiej z całą rodziną – stanowi zasadniczy punkt ciężkości i centralny moment wszystkich zwyczajów powiązanych z obchodami narodzenia Chrystusa. Otwiera ona oktawę liturgicznych obchodów związanych z tajemnicą Wcielenia, czyli przyjęcia przez Syna Bożego ludzkiej natury i przyjścia na świat.
Od V wieku źródła liturgiczne przekazują nam pierwszy formularz mszalny na Boże Narodzenie. Od połowy VI wieku Rzym zna już tradycje trzech Mszy św.: tzw. „Pasterkę”, Mszę o świcie i Mszę w dzień. Trzy formularze mszalne dla obchodów narodzin Chrystusa zostały przejęte ze zwyczajów liturgii papieskiej. Papież udawał się najpierw o północy do wspaniałej bazyliki dedykowanej macierzyństwu NMP (bazylika S. Maria Maggiore). Istniała tam (już od VI w.) replika groty betlejemskiej w postaci osobnej kaplicy „Oratorium ad praesepe”, dobudowanej do bazyliki.
Następnie papież w dzień Bożego Narodzenia celebrował drugą swoją Mszę św. z osobnym formularzem i to o treści bożonarodzeniowej.
Msza św. celebrowana dziś jako trzecia z kolei, jest historycznie związana z najstarszym formularzem, którego używał papież już od IV wieku w bazylice św. Piotra, o zwykłej wówczas uroczystej porze dnia, czyli o godz. 9 00 .
Początkowo tylko papież, a później także biskupi, mieli prawo w uroczystość Bożego Narodzenia intonować hymn „Chwała na wysokości Bogu”. Kapłanom zezwolono na ten przywilej dopiero w początkach II tysiąclecia.